آرتروز بیماری فراگیر، راهکارهای کاهش آسیب و درمان چیست؟ - وبلاگ مستر

به گزارش وبلاگ مستر، خبرنگاران - گروه استان ها، مهتاب خیری: این روزها آرتروز یا استئوآرتریت یکی از علل شایع مراجعه افراد به متخصصان ارتوپدی و کلینیک های فیزیوتراپی است. آرتروز یا بیماری دژنراتیو مفصل می تواند بر روی تمامی مفاصل بخصوص مفاصل زانو، ران، مهره ها و انگشتان اثر بگذارد. تعداد مبتلایان در سال های اخیر نزدیک به 30 درصد افزایش یافته است و به دلیل هزینه های اقتصادی زیادی که بر جامعه اعمال می کند تشخیص اولیه آن بسیار مهم است.

در ایران و به ویژه شهرهای سنتی از جمله اصفهان هم به دلیل نوع سبک زندگی مانند دوزانو و چهارزانو نشستن، استفاده از توالت های ایرانی، عدم ورزش مؤثر و به ویژه تغذیه نامناسب شامل استفاده کمتر از مواد غضروف ساز، مانند آووکادو و سویا و برخی ماهی ها این بیماری شیوع بالایی دارد.

درد از علائم اولیه این بیماری است و می تواند تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی و بر عملکرد فیزیکی و دیگر پارامترهای روانی داشته باشد.

در ارتباط یا بیماری آرتروز، علائم، پیشگیری و درمان این بیماری با فردوس دیانی فیزیوتراپیست و کارشناس ارشد آسیب شناسی ورزشی به گفت وگو نشسته ایم که در ادامه از مد نظر خوانندگان می گذرد.

خانم دیانی! دلیل درد زیاد در بیماری استئوآرتریت چیست؟

ببینید، در مفاصل سالم، غضروف ها که ماده ای شبیه لاستیک هستند سرانجامی هر استخوان را می پوشانند و برای حرکات مفصل ها سطحی صاف و مهیا می کنند و مثل بالشتکی بین استخوان ها قرار می گیرد تا استخوان ها به راحتی بر روی هم سر بخورند، این در حالی است که در آرتروز، غضروف ها متلاشی می شوند و این امر موجب اختلال در حرکت مفصل و درد و تورم می شود.

بدین ترتیب با گذشت زمان و بدتر شدن آرتروز، استخوان ها ممکن است بشکنند و ساختارهایی به نام خار استخوانی یا استئوفیت تشکیل شود. قطعاتی از استخوان ها یا غضروف ها ممکن است جدا شوند و در اطراف مفصل شناور بمانند.

در نهایت در بدن، فرایندی التهابی رخ می دهد و پروتئین هایی به نام سیتوکین و نیز آنزیم های تولیدشده آسیب بیشتری به غضروف وارد می کنند. در مراحل نهایی آرتروز، غضروف از بین می رود و استخوان ها روی هم کشیده می شوند و این امر موجب بروز آسیب و درد بیشتری می شود.

اگرچه آرتروز در تمام سنین ممکن است بروز کند، میزان شیوع آن در میان افراد بالای 65 سال بیشتر است. این بیماری می تواند ورزشکارانی که تمرکز بر یک ورزش خاص دارند و حرکات تکراری گسترده انجام می دهند را نیز درگیر کند.

عوامل خطرساز در ایجاد بیماری آرتروز کدامند؟

افزایش سن، وزن، داشتن سابقه آسیب مفصلی، ضعف عضلات، استعداد ژنتیکی، بی حرکتی طولانی مدت و تغذیه نامناسب از عواملی است که می تواند منجر به این بیماری شود. همچنین استفاده بیش از حد از مفاصل به طور مثال در افرادی که شغل آنها نیازمند حرکات مشابه و مکرر است از عوامل خطر سازی است که می توان از آن نام برد.

علائم آرتروز به چه صورت ظاهر می شود؟

علائم آرتروز بسته به مفاصل تحت تأثیر و نیز شدت بیماری متغیر است. علامت رایج آرتروز در افراد درد و خشکی مفاصل، به ویژه در هنگام صبح و یا بعد از استراحت است. مفاصل آسیب دیده ممکن است به ویژه پس از فعالیت طولانی دچار تورم شوند. این علائم در طول زمان و به تدریج ایجاد می شوند و ممکن است هیچ علائم خاصی در بدن ظاهر نشود اما گاهی با یک حرکت ناگهانی خود را بروز می دهند.

شایع ترین این علائم عبارتند از: احساس درد و خشکی در محل مفصل بعد از فعالیت یا استفاده بیش ازحد از مفاصل، به ویژه در ران ها و زانوها و پایین کمر، محدودشدن دامنه حرکت مفاصل، ایجاد صدا در هنگام خم کردن مفاصل که اغلب با درد همراه است، تورم خفیف در اطراف مفصل، دردی که پس از فعالیت یا در سرانجام روز بدتر می شود.

این بیماری چه مفاصلی از بدن را بیشتر درگیر می کند؟

6 مفصل از بدن مانند زانوها، مفصل ران یا لگن، انگشتان دست، پا و ستون فقرات بیشتر درگیر این بیماری می شود که در ارتباط با هرکدام توضیح خواهم داد.

زانوها: یکی از شایع ترین محل های ایجاد آرتروز به خصوص در ایران، آرتروز زانو است؛ در این حالت احساس ساییدگی یا خراشیدگی و درد هنگام حرکت دادن زانوها به وجود می آید همچنین ممکن است صدای تق تق یا کریپتوس شنیده شود.

مفصل ران یا لگن: دردی که در ناحیه کشاله ران یا باسن و گاهی در داخل زانو یا ران احساس می شود و بیمار برای کاهش درد مجبور می شود اندامش را کمتر حرکت دهد و کمتر راه برود، بنابراین عضلات اطراف ران و باسن ضعیف شده و ایجاد لنگیدن در حین راه رفتن خواهد کرد.

انگشتان دست: آرتروز می توانند موجب تورم، قرمزی و تغییر شکل شود و یا ایجاد Heberdon node می کند که همان برجسته شدن سطح پشتی مفاصل بین انگشتی است. همچنین ممکن است دردی در قاعده انگشت شست احساس شود.

پاها: درد و شکنندگی در مفصل بزرگ قاعده انگشت بزرگ پا که می تواند به میزان بالایی حرکت را محدود کند.

ستون فقرات: آرتروز ستون فقرات، شکستگی غضروف مفاصل و دیسک ها در گردن و بخش تحتانی کمر است. گاهی در اثر آرتروز خارهای استخوانی یا استئوفیت ایجاد می شود که روی اعصابی فشار وارد می کند که از ستون فقرات خارج می شوند. این شرایط ممکن است موجب ضعف و درد در بازوها یا پاها شود و ممکن است با بیماری های دیسک و سیاتیک هم اشتباه گرفته شود.

عوامل مؤثر در پیشگیری از آرتروز چیست؟

زمانی آرتروز به عنوان بیماری فرسودگی مفاصل در نظر گرفته می شد و پیامد اجتناب ناپذیر زندگی طولانی و فعال بود. با وجود این، پژوهش ها نشان داده اند آرتروز فرایند پیچیده ای است که دلایل مختلفی دارد. برخی دلایل مانند ارث و جنس (بسیاری از انواع آرتروزها در خانم ها شایع تر هستند) خارج از کنترل ما هستند و فقط باید مدیریت شوند. این بیماری همراهِ اجتناب ناپذیری از پیری نیست؛ بلکه نتیجه ای از ترکیبی از عوامل مختلفی است که بسیاری از آن ها تغییر دادنی یا پیشگیری کردنی هستند که تعدادی از این فاکتورها را ذکر می کنم:

حفظ وزن سالم: وزن اضافه یکی از عوامل خطرساز مهم ابتلاء به آرتروز است و البته، دلیل واضحی هم دارد. هر کیلوگرم وزن اضافه بار بیشتری بر مفاصل تحمل کننده وزن مانند ران ها و زانوها اعمال می کند. با گذشت زمان، این بار اضافی موجب می شود غضروف تکیه گاه این مفصل از بین برود؛ اما فشارهای مکانیکی، تنها مشکل نیستند. بافت های چربی با تولید سیتوکین ها موجب تحریک و ایجاد التهاب در سرتاسر بدن می شوند. در محل مفاصل، سیتوکین ها با تغییر عملکرد سلول های غضروف موجب تخریب بافت می شوند. وقتی اضافه وزن دارید، بدنتان میزان بیشتری از پروتئین های مخرب را تولید و آزاد می کند. کاهش وزن می تواند از استرس اعمال شده بر مفاصل و التهاب کم کند و خطر ابتلای شما به آرتروز را به نصف برساند.

کنترل قندخون: آخرین پژوهش ها نشان می دهند دیابت، بیماری مؤثر بر توانایی بدن برای تنظیم قندخون، عامل خطرساز مهمی برای ابتلاء به آرتروز است. سطوح بالای گلوکز موجب تسریع تشکیل ملکول های خاصی می شود که موجب خشکی بیشتر غضروف ها و حساسیت بیشتر آن ها در مقایسه با فشار مکانیکی می شود. همچنین، دیابت می تواند موجب آغاز التهاب سیستماتیکی شود که ازبین رفتن غضروف را باعث شود. این ارتباط تازه کشف شده بین دیابت و آسیب مفاصل شاید بتواند توضیح دهد چرا بسیاری از افراد مبتلا به دیابت به آرتریت نیز دچارند.

فعالیت جسمی: فعالیت جسمی بهترین درمان موجود برای آرتروز است. همچنین، یکی از راه های مؤثر برای سالم نگه داشتن مفاصل است. حتی 30 دقیقه تمرین میانه پنج بار در هفته موجب حفظ انعطاف پذیری مفاصل و استحکام عضلاتی می شود که موجب حمایت و تثبیت ران ها و بازوها می شوند. افزون بر این، ورزش تقویت قلب و ریه و کاهش خطر ابتلاء به دیابت را سبب می شود و عاملی مهم در کنترل وزن است. برای بهره مندی از این مزایا نیازی نیست حتماً به باشگاه بروید. قدم زدن و پیاده روی ساده و یا کارهایی مانند باغبانی اثرهای مثبتی دارد؛ اما بیشترین مزایا با انجام برنامه ورزشی مداوم و تنظیم شده بر اساس سن و علایق حاصل می شود. مهم نیست چه ورزشی انتخاب کنید، به صدای بدن خود گوش دهید. اگر پس از انجام تمرین ورزشی دچار دردی می شوید که برای یکی دو ساعت همچنان باقی می ماند، بار دیگر کمتر ورزش و در فواصل آن استراحت کنید. برای اجتناب از آسیب دیدگی، به آرامی پیش بروید.

حفاظت از مفاصل: نحوه صحیح استفاده از بدن هنگام نشستن، کار کردن، بلند کردن وسایل و غیره می تواند مفاصل را از فشارهای روزانه حفظ کند.

عوارض ناشی از آرتروز چگونه بروز می کنند؟

درد یا تورم یا حالت خشکی حاصل از بیماری آرتروز انجام کارهای روزمره را در خانه یا محل کار سخت می کند. انجام کارهای روزمره مانند نظافت، کار با کامپیوتر یا رانندگی ناممکن می شود. وقتی مفاصل تحتانی بدن تحت تأثیر قرار می گیرند، فعالیت هایی نظیر قدم زدن و بالا رفتن از پله ها و بلند کردن اجسام سخت می شود و وقتی مفاصل انگشتان دست درگیر می شوند، گرفتن و نگه داشتن اجسامی مانند مداد یا انجام کارهای ظریفی مانند کار با سوزن سخت می شود به هر حال پدیده آرتروز مانند سفید شدن موی سر امری اجتناب نا پذیر است و تنها باید مدیریت شود.

علائم آرتروز درصورتی که اقداماتی برای پیشگیری از آسیب به مفاصل، مدیریت درد و افزایش انعطاف پذیری مفاصل انجام نشود، ممکن است آشفتگی های زیادی را در زندگی روزمره به وجود آورد.

آیا درمان خاصی برای این بیماری وجود دارد؟

نکته اینجاست که با وجود دستاوردهای اخیر در مورد این بیماری درمان هنوز یک چالش است. در واقع هیچ روش درمانی خاصی وجود ندارد که بتواند تخریب تدریجی غضروف مفصلی ناشی از آرتروز را متوقف کند ولی با این حال عملکرد مفصل می تواند از طریق روش های درمانی که اغلب متخصصین فیزیوتراپی ارائه می دهند بهبود یابد.

درمان درجهت کاهش سفتی و درد مفاصل بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از پیشرفت بیماری با ورزش است. نتایج مطالعه ای پژوهشگران در چندین تحقیق متفاوت بهبود عملکرد و کیفیت زندگی افراد مبتلا به آرتروز را پس از انجام ورزش های منظم روزانه نشان می دهد.

داشتن فعالیت جسمی بخش مهمی از برنامه مدیریت آرتروز است؛ انواع مختلفی از ورزش های زمینی و آبی می توانند موجب تقویت عضلات ران و بهبود درد آرتروز شوند.

اگر به آرتروز پیشرفته زانو مبتلا باشید و پزشک نیز گفته باشد به جایگزینی کامل مفصل زانو نیاز دارید، نمی توان ادعا کرد ورزش می تواند باعث شود به اتاق جراحی نروید. با این حال، این بدان معنا نیست که باید تا زمان جراحی ورزش را ترک و استراحت کنید.

آیا این امر در ارتباط با آرتروز پیشرفته هم صدق می کند؟

متخصصان می گویند حتی افراد دچار آرتروز زانو پیشرفته نیز باید تا حد ممکن فعال باشند. پیش بینی کننده مهمی از عوارض جانبی پس از جراحی، میزان تحرک شما قبل از جراحی است. اگر در شرایط ضعیفی جراحی کنید، نتیجه خوبی حاصل نخواهد شد. حتی اگر ورزش نتواند روی درد ران شما اثرگذار باشد، بهتر است تا حد ممکن در شرایط سالم تری جراحی کنید بنابراین انجام حرکات ورزشی زیر نظر متخصصین علم ورزش یا فیزیوترا پیست ها قبل و بعد از انجام عمل جراحی به شدت توصیه می شود.